Home publicaties Delftse verhalen Plantage 48 koestert de herinnering aan Tutein Nolthenius

Plantage 48 koestert de herinnering aan Tutein Nolthenius

Een van de invloedrijkste Delftse families van de 20ste eeuw, was de familie Tutein Nolthenius. Hugo Tutein Nolthenius (1863-1944) was directeur van de Nederlandse Olie Fabrieken, het latere Calvé. Hij vergaarde er een enorme rijkdom mee, die hij voor een deel investeerde in kunst. Ook was Tutein Nolthenius samen met de familie Waller, destijds eigenaar van de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek, verantwoordelijk voor de aanleg van de befaamde Wallertuin, gelegen achter de Nieuwe Plantage. Architect en beeldend kunstenaar Teun van Staveren wist van dit alles niets af, toen hij in 1994 in het huis aan de Nieuwe Plantage 48 trok. “Toen we het kochten was het huis eigendom van de Chinese Ambassade. Er hadden een stuk of veertig Chinese studenten in gewoond. Het hele huis was onderverdeeld in hokken om die mensen te huisvesten. Op de begane grond was een keuken, waar een Chinese kok voor het eten zorgde. In de tuin lagen allemaal oude fietsonderdelen. De Chinezen hadden namelijk de gewoonte fietswrakken uit de grachten te halen, en deze te repareren.” 

Avontuur
De tuin lag er vervallen bij. “Maar”, zegt Van Staveren, “ik had van begin af aan het gevoel dat er iets raars aan de hand was met die tuin. Hij leek door te lopen, alsof het verwilderde park erachter er op de een of andere manier bij hoorde.” Van Staveren ontdekte in het gemeentearchief dat zijn achtertuin inderdaad veel groter is geweest en onderdeel was van wat nu bekend staat als de Wallertuin, een terrein dat zich in de beginjaren uitstrekte tot aan de andere kant van de oprit naar de trambrug. De tuin, ontworpen door de befaamde tuinarchitect Leonard Springer was in 1911 aangelegd in opdracht van Tutein Nolthenius. Van Staveren raakte gefascineerd door de tuin en de gebruikers. “Achter in onze tuin vonden we allerlei elementen terug die bij de oorspronkelijke Springer-tuin hoorden: gemetselde trappen, muren, de resten van een vijver, zuilen van een reusachtige stenen pergola. Het hield maar niet op.” Het lukte Van Staveren om via-via in contact te komen met nazaten van Hugo Tutein Nolthenius en de geschiedenis van deze man, zijn familie en de Springer-tuin als een complexe puzzel in elkaar te leggen. “Het was een avontuur dat veertien jaar duurde”,  zegt Van Staveren. ‘De één kwam met foto’s, de ander met schilderijen, stereofoto’s, filmpjes. Ontzettend leuk allemaal.”

De oorspronkelijke Wallertuin.

Zijn research leidde hem onder meer naar het archief van de Landbouwuniversiteit in Wageningen. “Nota bene gevestigd op de plek van mijn oude gymnasium, dus waar ik naar school ben gegaan. Daar heb ik alle oorspronkelijke aquarellen gevonden van de tuin, de ontwerpen van Springer en mooie foto’s van de tuin direct na de aanleg.” Er waren meer ‘toevalligheden’. In de jaren negentig raakte Van Staveren betrokken bij de zoektocht naar twee ernstig in verval geraakte beelden uit de Prinsenhoftuin. “In de tuin van het museum stonden 17de-eeuwse beelden: Lucretia en Cleopatra. Die vond ik als student altijd erg mooi, maar in de jaren tachtig en negentig waren ze beschadigd geraakt en stonden ze te verkommeren in de struiken. Ik heb toen mijn schouders gezet onder een restauratieproject. Ze staan nu in het museum, schoongemaakt en hersteld. Maar, nu komt het, in diezelfde periode was ik bij een oude dame in Hengelo op bezoek, een van de nazaten van Tutein Nolthenius. Zij had wat oude stereofoto’s voor me klaargelegd, en daar stonden die Prinsenhofbeelden op. Alleen, niet in de museumtuin, maar in mijn eigen tuin! Ze komen hier vandaan.”

Fotocollectie
Behalve de familie Tutein Nolthenius woonden ook diverse leden van de familie Waller (via huwelijk waren beide familie aan elkaar gerelateerd) aan de Nieuwe Plantage. “Oorspronkelijk was Nieuwe Plantage 48 van de Wallers, maar die zijn in 1907 in het grote, door hen gebouwde huis ernaast gaan wonen”, vertelt Van Staveren. “Rond 1911 werd de tuin van Tutein aangelegd. Dat terrein kwam beschikbaar omdat het nieuw aangelegde kanaal een groot stuk weiland afsneed van de bijbehorende boerderijen. Het werd daardoor een geïsoleerd stukje land, dat aan het eind van de 19e eeuw door welgestelde omwonenden is aangekocht.” De Wallertuin, met theekoepel en tennisbanen, was voor privégebruik, en werd intensief gebruikt door de families Waller en Tutein Nolthenius. Van Staveren beschikt over prachtig fotomateriaal uit die tijd. Bijvoorbeeld een foto die laat zien hoe de families zich opmaakten om met auto’s een dagje te gaan picknicken ter gelegenheid van het huwelijk van Paul Tutein Nolthenius en Elly Waller in 1910. Tutein Nolthenius trok later veel op met zijn neef, de kunstenaar Harm Kamerlingh Onnes. Vorig jaar doken bij een van de nazaten talloze aquarellen van zijn hand op. Ook de complete fotocollectie van Tutein Nolthenius kwam daar boven water. “Duizenden foto’s heeft hij gemaakt. Ik heb alle negatieven teruggevonden. Ook de enorme kunstcollectie van Tutein Nolthenius blijkt gefotografeerd. De kunstwerken zijn na zijn overlijden en na de oorlog over de hele wereld verspreid. Een deel bevindt zich in het Krüller-Müllermuseum, onder meer de beroemde ‘Aardappeleters’ van Van Gogh. Die heeft hier in de kamer aan de muur gehangen. Tutein Nolthenius had oog voor kunst, en werd geadviseerd door kunsthandelaar Bremmer, een van de grootste kunstkenners uit het begin van de vorige eeuw.”

Tutein Nolthenius, schaatsend op z’n eigen vijver

Gekoesterd
Met de meest recente vondst - de oorspronkelijke glas-in-loodramen die zich in het huis aan de Nieuwe Plantage bevonden - is de zoektocht van Teun van Staveren langzaam tot een halt gekomen. “Op een foto van Julie Crommelin is een prachtig glas-in-loodraam te zien, gemaakt door Harm Kamerlingh Onnes. Bij een van de nazaten stond ik op een gegeven moment met kleine glas-in-lood panelen in mijn handen. Het duurde even voordat ik door had dat het onderdelen waren van dat raam. Inmiddels heb ik alle ramen teruggevonden, ook het prachtige Sterrenraam van Thorn Prikker, een beroemd kunstenaar uit die tijd. En bovendien dook een uniek zeshoekig raam op dat Thorn Prikker maakte voor het Trappenhuis.” Jarenlang zoek- en speurwerk heeft Van Staveren geleerd dat er nog heel veel van Tutein Nolthenius is terug te vinden.  “De herinnering aan Tutein Nolthenius was eigenlijk uitgewist. Ik weet nu dat er nog heel veel over is, en ik weet ook waar het is. De familie gaat heel zorgvuldig om met de nalatenschap. Ik heb het gevoel dat ik de geschiedenis nu redelijk in kaart heb gebracht. Het is klaar nu. Alle verhalen en herinneringen worden hier in huis gekoesterd.”

door Trudy van der Wees

Foto’s: collectie Tutein Nolthenius.